En son Elâzığ’da yaşanan depremden sonra yapılan konutlar para karşılığında satılırken vatandaşlar, aynı endişeyi şimdi yeni yapılacak konutlar için de yaşıyor. 1976 yılında Van Çaldıran merkezli 7,5 büyüklüğündeki deprem sonrası dönemin hükümeti, ambargolar altında bir yıl gibi kısa bir sürede 13 bin konutu yaparak ücretsiz bir şekilde vatandaşa teslim etti.
24 Kasım 1976’da saat 12.22’de Van’ın Çaldıran merkezinde meydana gelen 7,5 büyüklüğündeki deprem sonrası bölge, büyük hasar yaşadı. 4 bine yakın vatandaş hayatını kaybederken, 9 binin üzerinde bina ise ağır hasarlı ve yıkık çıktı. Dönemin hükümeti, bir yıl gibi kısa bir sürede yaraları sarmayı başardı ve 13 bin konutu yaparak, vatandaşa ücretsiz bir şekilde anahtar teslimi verdi.
Kahramanmaraş merkezli arka arkaya meydana gelen 7,7 ve 7,6’lık büyüklüğündeki depremlerin ardından 10 ilde büyük yıkım yaşandı. Depremin ardından merkez üssü olan Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman başta olmak üzere 100 binden fazla bina enkaza döndü. Yapılacak yeni konutlara ilişkin depremzedelerin ücret ödeyip ödemeyeceği belirsizliğini korurken, 1976 yılında dönemin hükümetinin ortaya koyduğu konut inşalarını bir yıl içinde bitirip ücretsiz bir şekilde teslim ettiği Van-Çaldıran depremi akıllara geldi.
Türkiye 1977 yılında MC hükümetleri ile idare ediliyordu. 1974 yılında Kıbrıs’a düzenlenen Barış Harekâtı nedeniyle ABD tarafından ambargoyla karşı karşıyaydı. Türkiye ekonomisi, ambargo nedeniyle 3 yıla yakın bir süredir zor günler geçirirken Van’ın Çaldıran merkezinde meydana gelen depremle sarsıldı. Dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’in ifadesiyle ülke, “70 cent’e muhtaç kalmıştı”. Bu şartlar altında yaşanan şiddetli deprem, Van’ın birçok yerinde büyük bir yıkım meydana getirmişti. Ekonomik maliyetlerin ağırlaştığı tabloya depremin getirdiği mali yük de eklenince ekonomideki durum daha da kötüleşti.
24 Kasım 1976’da 7,5 büyüklüğünde meydana gelen depremde 9 binden fazla bina ya enkaza döndü ya da ağır hasarlı olarak görüldüğü için yıkılmak zorunda kalmıştı. İkinci Milliyetçi Cephe Hükümeti’nde (MC) Millî Selamet Partisi’nden, imar ve iskân bakanı olarak görev yapan Recai Kutan, Çaldıran depreminde attıkları adımları anlattı.
Van’ın Çaldıran merkezinde meydana gelen depremden kısa bir süre sonra göreve geldiğini söyleyen dönemin İmar ve İskân Bakanı Recai Kutan, bakanlığa geliş sürecinden bahsetti. Kutan, “Bana imar ve iskân bakanı olma teklifi geldi. O zamana kadar da imar ve iskân bakanı hep CHP’nin elinde olmuş. İşte tam o dönemde büyük bir deprem ortaya çıktı. Bu Van’ın Çaldıran, Muradiye, Özalp yani ilin hudutları bir hayli geniştir ve çok sayıda yıkıntı var. Zaten binalar hep uydurma cinsinden. Ondan sonra Erbakan Hoca dedi ki; ‘Bu zorluklar ancak sen gidip orada kuracağın teşkilatla gece gündüzlü çalışmayla hallolur.’ Erbakan Hoca bunu ifade ettikten sonra Süleyman Demirel ile benim bakan olmamı görüşmüş” dedi. Görüşmenin ardından bakanlık koltuğuna oturduğunu belirten Kutan, çalışmalarını da hızlandırdığını kaydetti.
Bakan olmasının ardından bölgeye yönelik çalışmalara başladıklarını belirten Kutan, bölgeye başka yerlerden izinli olarak gelen fen memurlarını gönderdiklerini belirtti. Kaymakamlarla görüşen Kutan, afet işleri genel müdürü ile ilgili şunları anlattı: “Afet işleri genel müdürü deprem sırasında birkaç senelik izinlerini birleştirip İngiltere’ye tatile gitmiş. Hemen bir kararname hazırlayarak afet işleri genel müdürünü görevden aldım. En önemli günlerde bu adam İngiltere’ye gitmiş, bu kabul edilebilir değil” cümlelerini kullandı.
İmar ve iskân bakanı olarak bölgede yürütülmesi gereken inşa süreciyle alakalı bütçe bulmaya çalıştığını kaydeden Kutan, deprem için toplanan paranın bütçeye aktarılarak kullanılmasına ilişkin, “Bütçede afet işleri ile ilgili bir madde var. Orada birikmiş parayı evleri yapmak için istedim. Maliye, paranın bütçede kullanıldığını söyledi. Ben de eğer bu doğruysa istifa ederim dedim. Hoca ile istişare ettikten sonra Hazine’den gelen paralarla sorun çözüldü” dedi.
Mali zorlukların ağırlaşmasıyla beraber dönemin zorluklarını anlatan Kutan, “Van’ın özellikle köylerinin çoğunda evler yıkılmış ve buralara deprem evi yapılmasında zaruret var. Yalnız o dönem şartlar çok daha zordu. Bir defa depremin olduğu yerde yolların standardı fevkalade düşük. Asfaltlı yol hiç yok. Ayrıca yoğun bir şekilde çimento lazım. Biz o dönem Erbakan Hoca’mızla birlikte çimento fabrikası kurmuştuk. Hükümet kararı çıkarttık ve bölgedeki diğer birkaç çimento fabrikasından üretilen tüm çimentoyu deprem bölgesine aktarmaya başladık. O günün ekonomik zorluklarına rağmen biz bir sene içerisinde 13 bin konutu yapıp hiç para almadan vatandaşlara teslim ettik” ifadelerini kullandı.
Haber: Ali Ekber