Etimoloji sohbetleri 5: Şefkat kelimesi

Şefkat kelimesi ile şafak kelimesi Arapça aynı kökten gelir. Arapça, “şafḳa” acıma, kayırma, merhamet gibi anlamlara gelir. "şefeka" fiili korkmak ve çekinmek gibi anlamlara gelirken, müşfik aslında korkan anlamına gelir.

Kur’an’da korkmak olarak geçen bu kelimenin bizde ki karşılığı merhamet etmek, acımak şeklindedir. Zira merhamet duygusu içselleşmiş bir kimse, başkalarını koruma duygusuyla onların halinden ve ahvalinden dolayı endişelenir ve korku duyar. Nitekim “şafaḳa” kıstı, kıskandı ve kaygılandı gibi anlamlar taşır.

Kur’an’da İnşikak suresi 16. ayette  “Felâ uksimu bişşefak” ifadesiyle şafağa yemin edilir. Şefkat ile şafak kelimeleri aynı kökten gelmekle beraber anlam bağlantıları açık değildir. Lakin şafak, karanlıkların bitip aydınlığın başlaması, zorlukların bitip huzurun gelmesi, geceyi yarıp gündüzün emarelerinin belirmesi gibidir.

Evet, şafak aslında gecenin titrettiği, zorlukların ağlattığı, imtihanların yaraladığı insanlar için sahil-i selamet gibidir. Hatta askerlik yapanların “Şafak kaç?” soruları da bu yoruma uygun bir nitelik arzeder.

İngilizce “compassion” kelimesi bizim Türkçede kullandığımız şefkat kelimesine tekabül eder. Sözlük anlamı başkasının acısıyla dertlenmek demektir. Latince,“com” birlikte olma durumu “passion” ise acı demektir. Dolayısıyla “compassion” acıda birliktelik anlamına gelir. Bir kimsenin derdiyle dertlenebilmek ve acı çekebilmek anlamındadır.

Bizde merhamet olarak kullandığımız kelimenin İngilizce karşılığı “Mercy” kelimesidir. İkisi arasında fark çok belirgin olmamakla beraber merhamet anlamındaki “mercy” güçlü birinin daha güçsüz konumda biri hakkında merhamet etmesi demek iken şefkat anlamındaki “compassion” daha eşit düzeyde mesela dostça muhatabın acısını hissedebilemektir.

Merhamet anlamına gelen “mercy” kelimesinin ise Fransızca “merci” yani teşekkür ederim anlamına gelmesi manidardır. Zira nasıl ki merhamet edilen kimse merhamet edene minnet duyar, onun gibi teşekkür eden kişi de minnetini muhatabına “merci” diyerek iletmektedir.

Şefkat yüreklerin şafağı, merhamet cemiyetlerin melhemi gibidir.

Biz şefkati ve merhameti ceketimizin astarı içinde kaybettiğimiz zamandan beri her yer adeta kasavetli makber gibidir. Evet, şairin ifadesiyle şefkat ve merhamet; Baş aşağı bir cemiyeti baş yukarı eden bir kudrettir.

Bu fani hayatta yapabileceğimiz en asil iş, şefkatle ve merhametle bizden daha aciz durumda olanlara el uzatabilmektir.

Selam ve dua ile