Türkiye’de bulunan 33 şeker fabrikasında, 2022-2023 pazarlama yılı şeker üretimi Şubat ayında sona ererken, Şeker Dairesi Başkanlığı’nın, kamu şeker fabrikalarının zarar etmesini göze alarak bazı özel şeker fabrikalarına el altından büyük bir kıyak geçtiği ortaya çıktı. Türkiye’nin en verimli kamu şeker fabrikalarının başında gelen Ilgın Şeker Fabrikası, pancarın en yoğun ekildiği bölgede bulunmasına rağmen şeker kotasını tamamlayamazken, fabrika hinterlandında yeterli pancar üretimi olmayan Binbir Gıda tarafından işletilen Alpullu Şeker Fabrikası’nın ise kotasının 10 bin ton üzerinde şeker üretmesi, şekerde yaşanan büyük kıyağı belgeledi.
Şeker pancarında münavebe uygulamasının nasıl rafa kaldırıldığını Binbir Gıda tarafından üretilen şeker miktarı belgeleri ile birlikte ortaya koydu. 2018 yılında özelleştirilen ve Binbir Gıda tarafından satın alınan Alpullu Şeker Fabrikası’nın 2022/2023 pazarlama yılı şeker kotası 25 bin ton olmasına rağmen kotasının tam 10 bin ton üstünde 35 bin ton şeker üretti.
Fabrika hinterlandında şeker pancarı ekimi çok düşük olmasına rağmen Binbir Gıda’nın şeker kotası karşılığı 178 bin 500 ton pancarın da üstüne çıkarak tam 250 bin ton pancar işleyerek 35 bin ton şeker üretmesi, şeker pancarında münavebe uygulamasının sabote edilerek, özel şeker fabrikalarına nasıl kıyak geçildiğini gözler önüne seriyor.

Binbir Gıda’nın, Alpullu Şeker Fabrikası hinterlandında yeterli pancar üretimi bulunmamasına rağmen kotasının çok üstünde bir şeker üretmesi, söz konusu pancarın başka bölgelerden kontrolsüz bir şekilde fabrika alanına taşındığını belgelerken, bu durum Türkiye’nin sözleşmeli üretim modelini en başarılı uyguladığı şeker pancarı üretimindeki kontrolsüz ekimin hangi boyutlara geldiğini ortaya koyuyor.

Şeker pancarında münavebeye uyulmadan yapılan ekimler toprakların zehirlenmesine zemin hazırlarken, kamu şeker fabrikalarının da kotası kadar üretim yapamayarak zarar etmesine neden oluyor. Örneğin verimlilik açısından Türkiye’nin sayılı şeker fabrikalarından olan ve pancar ekiminin en yoğun olduğu Konya’da bulunan Ilgın Şeker Fabrikası, bu yıl şeker kotasını tamamlayamadı. 135 bin ile 140 bin ton şeker üretme kapasitesi bulunmasına rağmen bu yıl üretimi 110 bin tonda kaldı. Yetkililer, bölgede geçtiğimiz yıllara göre pancar ekiminde bir azalma olsa da Ilgın Şeker Fabrikası’nın kotası kadar şeker üretememesinin ana nedeni olarak bölgeden diğer fabrikalara kontrolsüz bir şekilde pancarın taşınmasını gösteriyor.

Aslında kota üstünde şeker üretimi, C şeker kapsamında daha düşük fiyattan satıldığı için fabrikalar için tercih edilen bir durum değil. Ancak şekerin üretiminde ve pazarlanmasında yaşanan denetimsizlik bu konuda da firmalara büyük bir kolaylık sağlıyor. Şeker sektöründe yaşanan denetimsizlikten dolayı, firmalar C şekerini bile çok rahat A şeker kapsamında piyasaya satarak büyük bir rant elde edebiliyorlar.

Binbir Gıda’nın 2022/2023 pazarlama yılında işlediği 250 bin ton şeker pancarını hangi çiftçilerle nasıl bir sözleşme kapsamında tedarik ettiği bilinmezken, Şeker Dairesi Başkanlığının özel ve kooperatif fabrikalarının çiftçilerle yapılan sözleşmeler ve üretim miktarları hakkında hiçbir bilgi paylaşımında bulunmayarak, şeker üretimine dair bütün süreci kamuoyundan gizlemesi de dikkat çekiyor. Bu kapsamda Şeker Dairesi Başkanlığının kamuoyuna şu soruların cevabını vermesi gerekiyor.

Binbir Gıda, 2022/2023 pazarlama yılında çiftçilerle pancar ekimi için yaptığı sözleşme miktarı ne kadardır? 25 bin ton şeker kotasına karşılık 178 bin 500 ton şeker pancarı işlenmesi gerekirken, kotanın üstü işlenen 71 bin 500 ton şeker pancarı hangi bölgelerden ve hangi izinle tedarik edilmiştir? Fabrika sahası dışında pancar alımlarına hangi şartlarda izin verilmektedir? Münavebeye aykırı bir şekilde usulsüz pancar alımlarına karşı cezai müeyyide uygulanıyor mu? Binbir Gıda’nın kota üstü üretilen 10 bin ton şekeri piyasaya hangi fiyattan satılmıştır? Pancar üretiminde münavebeye uyulması için bir denetim yapılıyor mu? Münavebeye uyulmaması durumunda bir yaptırım söz konusu mudur?